De Nederlandse export naar Rusland is na de Europese sancties in 2022 drastisch afgenomen. Volgens een recent onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) blijkt echter dat de export van gesanctioneerde goederen naar een selecte groep landen met verhoogd risico op sanctieomzeiling juist is toegenomen. Opvallend is dat vooral jonge, kleine bedrijven zonder eerdere exportervaring naar Rusland zich op deze markten hebben gestort. Dit werpt vragen op over de mogelijke rol van tussenhandelaren in het omzeilen van sancties.
Vanuit dit land werden machines, zoals bulldozers en graafmachines, het vaakst naar Rusland geëxporteerd.
Export naar Rusland keldert, indirecte routes nemen toe
In vergelijking met de periode 2018-2021 is de directe export van gesanctioneerde goederen naar Rusland in 2023 met maar liefst 86% gedaald. Ook de export van niet-gesanctioneerde producten nam met een kwart af. Toch blijven sanctieomzeilingen via derde landen een reële mogelijkheid. Hoewel deze indirecte routes niet direct zichtbaar zijn in CBS-statistieken, signaleren onderzoekers een opvallende stijging in de export van gesanctioneerde goederen naar specifieke landen, waaronder Armenië, Kazachstan, en Turkije.
Deze landen hebben hun eigen export naar Rusland niet verminderd, en in sommige gevallen zelfs vergroot. Dit roept de vraag op of gesanctioneerde Nederlandse goederen via deze omwegen alsnog Rusland bereiken.
Landen met verhoogd risico in de schijnwerpers
De studie wijst zeven landen aan als belangrijke bestemmingen voor de export van gesanctioneerde goederen: Armenië, Kazachstan, Kirgizië, Mongolië, Servië, Turkije en Turkmenistan. Vooral de export naar de zogenaamde EEU+-regio, bestaande uit een aantal voormalige Sovjetrepublieken en Mongolië, is opvallend. De exportwaarde naar deze regio’s steeg in 2022 met 74% en in 2023 zelfs met 90% ten opzichte van de periode 2018-2021. Ter vergelijking: de export van deze goederen naar de rest van de wereld groeide in dezelfde periode slechts met ongeveer 25%.
Met name Turkije springt eruit. Vanuit dit land werden machines, zoals bulldozers en graafmachines, het vaakst naar Rusland geëxporteerd. Deze trend suggereert dat goederen via Turkije en andere risicolanden alsnog hun weg naar Rusland vinden.
Opkomst van jonge, kleine bedrijven
De verschuiving in exportpatronen heeft ook geleid tot een opvallende dynamiek in de exportsector. Waar voorheen grote multinationals domineerden, worden de risicovolle markten nu betreden door jonge, kleine bedrijven. Deze zogenaamde toetreders exporteerden vóór 2022 nauwelijks gesanctioneerde producten, maar hebben nu een prominente rol ingenomen. Vaak functioneren zij als tussenhandelaren en verkopen zij producten die ze niet zelf produceren.
Daartegenover staan de zogenaamde switchers: gevestigde bedrijven die als reactie op de sancties hun export hebben verlegd naar nieuwe markten, waaronder landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling. Voor hen gaat het vooral om het herstructureren van bestaande handelsnetwerken.
Onzichtbare stromen, zichtbare gevolgen
Het groeiende aandeel van jonge bedrijven in de export van gesanctioneerde goederen naar risicolanden benadrukt de complexiteit van het handhaven van sancties. Hoewel de directe export naar Rusland sterk is gedaald, suggereren deze ontwikkelingen dat indirecte handelsroutes nog steeds een rol spelen. Dit vraagt om een scherpere monitoring en mogelijk strengere controles om sanctieomzeilingen via deze landen tegen te gaan.